واکاوی ابعاد و سبک زندگی ۲۵ ساله‌ امام جواد(ع)، آموزه‌های کاربردی بسیاری برای جوانان دارد؛ شاخص‌های برتر رفتاری چون دین‌مداری و دانش اندوزی، ازدواج بهنگام و تشکیل خانواده، فرزندآوری و تربیت فرزند، سخاوت‌مندی و کمک به دیگران، تقوا و پرهیزکاری، شجاعت و مقابله با ظلم، توکل و اعتماد به خداوند و قناعت و رضایت‌مندی، که بخشی از الگوی‌های عملی برای تمسک و گذر از مسیر خوشبختی و کمال انسانی جوانان است. به منظور بررسی چرایی به امامت رسیدن امام جواد(ع) در سن کودکی و آثار و برکات آن، خبرنگار ایکنا از همدان با حجت‌الاسلام علی الوندی، عضو هسته علمی موسسه کلامی احیاء همدان، گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:

ایکنا _ چرا امام جواد(ع) در سن کودکی به امامت رسیدند و این مسئله در تاریخ تشیع چگونه است؟

امامت امام جواد(ع) در سن کودکی از سه جهت در تاریخ تشیع اهمیت ویژه‌ای دارد. نخست آنکه این رخداد، بار دیگر نشان داد که امامت منصبی الهی است و وابسته به سن، تجربه ظاهری یا جایگاه اجتماعی نیست، بلکه به انتخاب و اراده خداوند متعال بازمی‌گردد. همان‌گونه که در مورد برخی پیامبران الهی مانند حضرت عیسی(ع) نیز شاهد سخن گفتن و ایفای نقش هدایت‌گر در کودکی هستیم.

از سوی دیگر، امامت امام جواد(ع) آزمونی جدی برای جامعه شیعه به‌شمار می‌رفت. شیعیان در این مقطع تاریخی می‌بایست به بلوغ فکری و اعتقادی برسند و معیار حقانیت امام را نه در سن و سال، بلکه در علم، عصمت و اتصال الهی او جست‌وجو کنند.

 مناظرات علمی امام جواد(ع) با دانشمندان برجسته عصر خود، به‌ویژه در دربار مأمون عباسی، به‌خوبی گواه این حقیقت است که ایشان از دانشی الهی و فراتر از آموزش‌های معمول برخوردار بودند.

افزون بر این، امامت در سن کودکی زمینه‌ای برای تثبیت اصل «علم لدنی» ائمه اطهار(ع) فراهم کرد و به شبهات مخالفان پاسخ داد. این تجربه تاریخی، جامعه شیعه را برای پذیرش شرایط خاص دوران غیبت و لزوم تبعیت آگاهانه از حجت الهی آماده ساخت؛ از این رو می‌توان گفت امامت امام جواد(ع) نقشی مهم در تعمیق باورهای اعتقادی شیعه و استحکام بنیان امامت ایفا کرده است.

ایکنا _ جامعه شیعه در زمان امام جواد(ع) چگونه با مسئله «سن کم امام» مواجه شد و این تجربه چه درس‌هایی برای امروز دارد؟

جامعه شیعه در آغاز امامت امام جواد(ع) با چالشی جدی مواجه شد؛ زیرا برای نخستین بار امام معصوم(ع) در سنین کودکی عهده‌دار مسئولیت امامت می‌شد. در این شرایط، بخشی از شیعیان دچار تردید و پرسش شدند، اما بدنه آگاه و عالمان شیعه با رجوع به معیارهای اصیل امامت، یعنی علم الهی، عصمت و نصّ امام پیشین، توانستند از این آزمون اعتقادی عبور کنند. نقش امام رضا(ع) در معرفی و تصریح بر امامت فرزندشان، در آرامش‌بخشی به جامعه شیعه بسیار تعیین‌کننده بود.

در عمل نیز رفتار و گفتار امام جواد(ع) به این تردیدها پاسخ داد. مناظرات علمی ایشان با فقها و دانشمندان برجسته عصر عباسی، به‌ویژه در موضوعات پیچیده فقهی و کلامی، نشان داد که علم امام، اکتسابی و متعارف نیست، بلکه ریشه در منبع الهی دارد. این مواجهه عینی با علم و حکمت امام، سبب شد بسیاری از تردیدها به یقین تبدیل شود و جامعه شیعه به فهم عمیق‌تری از حقیقت امامت دست یابد.

این تجربه تاریخی برای امروز ما نیز درس‌های مهمی دارد. نخست آنکه در شناخت رهبران دینی و الگوهای الهی، نباید به ظاهر، سن، یا معیارهای رایج اجتماعی بسنده کرد، بلکه باید به شایستگی‌های حقیقی توجه داشت. دوم آنکه جامعه دینی برای عبور از بحران‌ها نیازمند عقلانیت، صبر و رجوع به شاخص‌های اصیل دینی است. همچنین سیره امام جواد(ع) به ما می‌آموزد که جوانان و حتی نوجوانان، در صورت برخورداری از ایمان، علم و تربیت صحیح، می‌توانند نقش‌آفرینان بزرگ عرصه دین و جامعه باشند، دقیقا مشابه تجربه‌ای که دوران دفاع مقدس وجود داشت، فرماندهان جوان و گروه‌های موفق جوان و نوجوانی که نقش‌های بسیار موفقی در عرصه جنگ ایفا کردند و یک نسل و نسل‌های متمادی فرماندهی‌های نظامی موفقی پدید آمد. شهدای جنگ دوازده روزه که موفق ترین فرمانده‌ها بودند نتیجه همین نگاه و رویکرد است.

ایکنا _ آیا در قرآن نمونه‌هایی از اعطای علم و مسئولیت الهی در سنین پایین وجود دارد که بتوان آن را با امامت امام جواد(ع) تطبیق داد؟

بله، قرآن کریم به‌روشنی نمونه‌هایی از اعطای علم، حکمت و مسئولیت الهی در سنین پایین را بیان می‌کند که می‌توان آن‌ها را با امامت امام جواد(ع) تطبیق داد. این موارد نشان می‌دهد که در منطق وحی، ملاک هدایت الهی سن و سال نیست، بلکه شایستگی و انتخاب الهی است.

نخستین نمونه، حضرت عیسی(ع) است که قرآن کریم تصریح می‌کند ایشان در همان دوران کودکی با مردم سخن گفت و از مقام نبوت و مأموریت الهی خود خبر داد «إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتَانِیَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِيًّا» (مریم / آیه ۳۰). این آیه به‌روشنی نشان می‌دهد که اعطای کتاب و مقام الهی می‌تواند در سنین کودکی تحقق یابد.

نمونه دیگر، حضرت یحیی(ع) است که درباره او آمده است «وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا» (مریم / آیه ۱۲)؛ یعنی خداوند در کودکی به او حکم و حکمت عطا کرد. این آیه نشان‌دهنده آن است که علم و درایت الهی می‌تواند پیش از بلوغ ظاهری به انسان اعطا شود.

همچنین در داستان حضرت یوسف(ع)، هرچند مسئولیت نبوت ایشان در سنین بالاتر آشکار شد، اما قرآن به دریافت علم و حکمت الهی در جوانی اشاره می‌کند «وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا» (یوسف / آیه ۲۲)، که بیانگر اصل کلی اعطای علم الهی بر اساس اراده خداوند است، نه معیارهای صرفاً انسانی.

بر این اساس، امامت امام جواد(ع) در سن کودکی، نه امری بی‌سابقه و نامأنوس، بلکه کاملاً هماهنگ با سنت‌های الهی معرفی‌شده در قرآن است. این آیات به ما می‌آموزد که در نظام هدایت الهی، سن کم مانع دریافت علم، حکمت و مسئولیت الهی نیست و آنچه اصالت دارد، انتخاب و افاضه الهی است؛ حقیقتی که در سیره امام جواد(ع) به‌صورت روشن و عینی تجلی یافته است.

ایکنا _ سیره علمی و رفتاری امام جواد(ع) چه پیامی برای اعتماد به نوجوانان و جوانان در جامعه امروز دارد؟

سیره علمی و رفتاری امام جواد(ع) پیام روشنی برای جامعه امروز دارد و آن ضرورت اعتماد آگاهانه به نوجوانان و جوانان است. امام جواد(ع) در شرایطی عهده‌دار مسئولیت امامت شد که از نظر سنی در شمار کودکان و نوجوانان قرار داشت، اما با اتکا به علم الهی، خردمندی و رفتار متین، نشان داد که توانمندی‌های حقیقی انسان‌ها لزوماً با سن تقویمی سنجیده نمی‌شود. این سیره، نگاه جامعه را از سن‌محوری به شایستگی‌محوری تغییر می‌دهد.

از منظر علمی، مناظرات امام جواد(ع) با دانشمندان بزرگ عصر خود، گواه روشنی است بر اینکه جوانی یا کم‌سن‌وسالی مانع تعقل عمیق و پاسخ‌گویی به مسائل پیچیده نیست. از منظر رفتاری نیز، ادب، حلم، سعه‌صدر و گفت‌وگوی منطقی امام، الگویی کامل از بلوغ اخلاقی در کنار بلوغ علمی ارائه می‌دهد؛ الگویی که امروز نیز می‌تواند الهام‌بخش شیوه تعامل با نسل جوان باشد.

پیام مهم این سیره برای جامعه امروز آن است که اگر نوجوانان و جوانان در فضایی مبتنی بر اعتماد، هدایت و تربیت صحیح قرار گیرند، می‌توانند مسئولیت‌های بزرگ اجتماعی، علمی و فرهنگی را بر عهده بگیرند. بی‌اعتمادی یا نادیده گرفتن ظرفیت‌های این نسل، نه‌تنها مانع رشد آنان می‌شود، بلکه جامعه را از نیروی خلاق، پویا و تحول‌آفرین محروم می‌سازد. سیره امام جواد(ع) ما را دعوت می‌کند که با فراهم‌کردن زمینه آموزش، معنویت و مسئولیت‌پذیری، به نسل جوان میدان نقش‌آفرینی بدهیم و آینده جامعه را با تکیه بر استعدادهای آنان بسازیم.

ایکنا _ آیا نگاه جامعه امروز ما به جوانان، با نگاه اهل‌بیت(ع) به ظرفیت نسل جوان هم‌خوانی دارد؟

نگاه جامعه امروز ما به جوانان، در برخی عرصه‌ها با نگاه اهل‌بیت(ع) به ظرفیت نسل جوان هم‌خوانی دارد، اما در مجموع همچنان با الگوی مطلوب فاصله‌هایی مشاهده می‌شود. در سیره اهل‌بیت(ع)، جوانان نه به‌عنوان نیروهایی ناپخته و مسئله‌دار، بلکه به‌عنوان سرمایه‌های اصلی تحول، هدایت و پیشرفت جامعه شناخته می‌شوند. اعتماد پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) به جوانان در عرصه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی، نشان‌دهنده باور عمیق آنان به ظرفیت این نسل است.

در جامعه امروز، اگرچه فرصت‌های آموزشی و نقش‌آفرینی برای جوانان فراهم شده، اما در بسیاری موارد نگاه غالب همچنان با نوعی احتیاط، بی‌اعتمادی یا نگاه حداقلی همراه است. سن‌محوری، تجربه‌گرایی افراطی و ترس از واگذاری مسئولیت، گاه موجب می‌شود توانمندی‌های واقعی جوانان نادیده گرفته شود یا به‌درستی شکوفا نشود؛ در حالی که نگاه اهل‌بیت(ع) بر شایستگی‌محوری، تربیت تدریجی و اعتماد همراه با هدایت استوار بود.

درس مهم سیره اهل‌بیت(ع) برای امروز آن است که جامعه دینی زمانی به پویایی و پیشرفت می‌رسد که جوانان را نه صرفاً مخاطب، بلکه شریک در تصمیم‌سازی و مسئولیت‌پذیری بداند. هم‌خوانی واقعی با نگاه اهل‌بیت(ع) زمانی تحقق می‌یابد که در کنار آموزش و حمایت، به جوانان میدان تجربه، خطا و رشد داده شود و ظرفیت‌های فکری، اخلاقی و معنوی آنان جدی گرفته شود. چنین نگاهی می‌تواند فاصله موجود را کاهش داده و سرمایه انسانی جامعه را به شکلی مؤثر فعال کند.

مقام معظم رهبری بارها گفته‌اند که نسل جوان باید در عرصه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی پیشرو باشد و روحیه بی‌تفاوتی و ناامیدی را کنار بگذارد، همچنین در سخنرانی‌ها و بیانیه‌های متعدد، از جمله «بیانیه گام دوم انقلاب»، جوانان را مهم‌ترین سرمایه پیشرفت کشور خوانده‌اند و از آن‌ها خواسته‌اند نقش‌آفرینی فعال در مسیر تمدن نوین اسلامی داشته باشند.

ایکنا _ چگونه می‌توان از سیره امام جواد(ع) برای توانمندسازی جوانان در حوزه‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی استفاده کرد؟

سیره امام جواد(ع) الگویی عملی برای توانمندسازی جوانان در حوزه‌های دینی، فرهنگی و اجتماعی در اختیار ما قرار می‌دهد. نخستین محور این سیره، اعتماد همراه با هدایت است.

امام جواد(ع) با وجود سن کم، نه‌تنها مورد اعتماد الهی قرار گرفت، بلکه با رفتار و گفتار خود نشان داد که جوان اگر به‌درستی تربیت شود، می‌تواند حامل پیام دین و پاسخ‌گوی مسائل پیچیده فکری و اجتماعی باشد. این نگاه، مبنای مهمی برای واگذاری مسئولیت‌های واقعی به جوانان در نهادهای دینی و فرهنگی است.

دومین نکته، تقویت عقلانیت و گفت‌وگو در تعامل با نسل جوان است. امام جواد(ع) در مناظرات علمی، از استدلال، آرامش و احترام استفاده می‌کردند و فضایی برای پرسش و پاسخ ایجاد می‌نمودند. الگوگیری از این روش به ما می‌آموزد که توانمندسازی جوانان، تنها با آموزش‌های دستوری محقق نمی‌شود، بلکه نیازمند میدان دادن به تفکر، پرسشگری و مشارکت فعال آنان در تصمیم‌سازی‌های فرهنگی و اجتماعی است.

نکته سوم، توجه هم‌زمان به علم و اخلاق است. در سیره امام جواد(ع)، علم از اخلاق جدا نیست؛ حلم، تواضع و مسئولیت‌پذیری در کنار دانش قرار دارد. این نگاه می‌تواند الگوی برنامه‌ریزی برای تربیت جوانانی باشد که علاوه بر مهارت و آگاهی، از بلوغ اخلاقی و اجتماعی نیز برخوردارند و قادرند نقش‌آفرینی مؤثر و پایدار در جامعه داشته باشند.

در مجموع، بهره‌گیری از سیره امام جواد(ع) در توانمندسازی جوانان، مستلزم تغییر نگاه از سن‌محوری به شایستگی‌محوری، ایجاد بسترهای اعتماد، آموزش عمیق و میدان دادن واقعی به نسل جوان است؛ رویکردی که می‌تواند سرمایه انسانی جامعه را در مسیر رشد دینی، فرهنگی و اجتماعی به‌درستی فعال کند.

ایکنا _ بی‌اعتمادی به جوانان در مسئولیت‌های کلان چه آسیب‌هایی دارد و سیره امام جواد(ع) چه پاسخی به این مسئله می‌دهد؟

بی‌اعتمادی به جوانان می‌تواند چند آسیب مهم داشته باشد از جمله هدر رفتن استعداد و انرژی نسل جوان؛ وقتی جوانان فرصت نقش‌آفرینی پیدا نکنند، انگیزه و خلاقیتشان کاهش می‌یابد و جامعه از پتانسیل آن‌ها محروم می‌ماند.

تداوم نگاه سنتی و کند شدن پیشرفت جامعه؛ ندادن مسئولیت به نسل جوان، باعث می‌شود ایده‌ها و نوآوری‌های تازه به کار گرفته نشود و تغییرات لازم در جامعه به تعویق بیفتد.

کاهش حس تعلق و مسئولیت اجتماعی در نسل جوان‌؛ بی‌اعتمادی باعث می‌شود جوانان احساس کنند نظر و توانایی آنها مورد ارزش‌گذاری قرار نمی‌گیرد و نسبت به سرنوشت جامعه بی‌تفاوت شوند.

سیره امام جواد (ع) پاسخی روشن به این مسئله است؛ امام جواد (ع) با وجود سن کم، نشان دادند که با علم، اخلاق و شجاعت می‌توان نقش‌های کلان را بر عهده گرفت و این توانایی ذاتی جوانان را به جامعه نشان دادند.

پیام امام جواد (ع) این است که اعتماد به ظرفیت‌های واقعی جوانان و سپردن مسئولیت‌های مناسب، به نفع جامعه و پیشرفت آن است و نگاه صرفاً سنی و تجربی نباید مانع مشارکت نسل جوان شود.

به عبارت دیگر، سیره امام جواد (ع) تجربه عملی و تاریخی برای رفع بی‌اعتمادی و تقویت اعتماد به نسل جوان در امور دینی، فرهنگی و اجتماعی است.

ایکنا _ نقش نهادهای دینی و فرهنگی در پرورش «جوانِ حکیم و مسئولیت‌پذیر» با الگوگیری از امام جواد(ع) چیست؟

سیره امام جواد(ع) نشان می‌دهد که تربیت علمی، اخلاقی و معنوی از کودکی، مسیر رشد یک جوان مسئولیت‌پذیر و حکیم را می‌سازد. نهادهای دینی و فرهنگی می‌توانند با الهام از این الگو، نقش‌های مهمی در جامعه امروز ایفا کنند.

تأمین آموزش و پژوهش علمی و دینی؛ همان‌طور که امام جواد (ع) با بهره‌گیری از آموزش و تربیت علمی در سن کم، به درجه بالای علم و حکمت رسیدند، نهادها می‌توانند فرصت‌های یادگیری عمیق، برنامه‌های آموزشی تخصصی و دسترسی به منابع علمی معتبر برای جوانان فراهم کنند.

ایجاد فضای اعتماد و مسئولیت‌سپاری؛ امام جواد (ع) با وجود سن کم، مسئولیت امامت را بر عهده گرفتند و توانستند شایستگی خود را نشان دهند. نهادها می‌توانند جوانان را در فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و دینی مشارکت دهند و مسئولیت‌های واقعی به آن‌ها بسپارند تا استعدادها و توانایی‌های خود را نشان دهند.

پرورش اخلاق و بصیرت دینی‌؛ نهادهای دینی می‌توانند با ترویج اخلاق، معنویت و بصیرت در جوانان، زمینه رشد یک نسل حکیم و مسؤولیت‌پذیر را فراهم کنند، همان‌طور که امام جواد (ع) با رفتار و منش خود، الگوی جامعه بودند.

ایجاد الگوهای عملی و الگوگیری مستمر معرفی شخصیت‌هایی مانند امام جواد (ع) و شرح سیره عملی آن‌ها در برنامه‌های فرهنگی و دینی، نسل جوان را با اهمیت علم، اخلاق، و تعهد به مسئولیت آشنا می‌کند و انگیزه عمل صالح و تلاش برای خدمت به جامعه را تقویت می‌کند.

به طور خلاصه، نهادهای دینی و فرهنگی می‌توانند با آموزش، اعتماد، مسئولیت‌سپاری و الگو‌سازی، جوانان را به افرادی تبدیل کنند که هم حکمت و دانش دارند و هم تعهد و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، دقیقا همان مسیر و الگویی که امام جواد (ع) در زندگی کوتاه اما پرثمر خود به نمایش گذاشتند.

انتهای پیام